W kolejnej dekadzie magistrat Tarnowskich Gór powołał zespół specjalistów w celu zbadania dawnych wyrobisk górniczych oraz sztolni i opracowania programu budowy kopalni pokazowej. Grupę tworzyli: prof. Józef Piernikarczyk - pedagog, autor kilku dzieł, m. in. dwutomowej „Historii górnictwa i hutnictwa na Śląsku”, odkrywca „Ordunku Gornego” z 1528 r., inż. Feliks Piestrak – dyrektor Szkoły Górniczej w Tarnowskich Górach, Teodor Mosch, Jan Nowak – kronikarz Ziemi Tarnogórskiej, autor poematu „Pieśń nad Odrą” oraz Fryderyk Antes, ówczesny burmistrz miasta Tarnowskie Góry. Pierwsze próby uruchomienia fragmentu podziemi dla turystów grupa podjęła w połowie lat 30-stych tworząc koncepcję trasy między szybami Pokój oraz Spess. Niewielki ruch turystyczny udało się wkrótce poprowadzić w rejonie Stacji Wodociągowej Staszic.

W 1937 roku Tarnowskie Góry przystąpiły do Związku Propagandy Turystyki Województwa Śląskiego, uruchamiając w mieście jego oddział. Do miasta gwarków zaczęło przybywać coraz więcej turystów. Nie bez powodu w maju 1938 roku Polskie Biuro Podróży ORBIS otworzyło tu swoją agencję. W tym samym roku, na zasadzie dzierżawy, miasto otrzymało od Skarbu Państwa nadanie górnicze na budowę kopalni pokazowej "Bolesław Śmiały". Obszar o pow. 208 ha wydzielono w rejonie byłego szybu Anioł. Umowa miała obowiązywać przez 25 lat. Niestety wybuch drugiej wojny światowej wstrzymał rozwój tego projektu.

15 czerwca 1953 r. Komitet skierował pismo do Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Stalinogrodzie (ówczesna nazwa Katowic) z prośbą o zarejestrowanie Stowarzyszenia pod nazwą: Komitet dla Spraw Historii i Zabytków Ziemi Tarnogórskiej. 17 listopada 1953 r. instytucja ta została zarejestrowana jako Stowarzyszenie Miłośników Historii i Zabytków Ziemi Tarnogórskiej (w 1960 r. zmieniono nazwę Stowarzyszenia na: Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej, która funkcjonuje po dziś dzień). W połowie grudnia otrzymano zatwierdzony statut, opracowany przez Józefa Niedzielę. Te prawne uregulowania pozwoliły na przygotowanie I Walnego Zebrania i wyboru władz Stowarzyszenia. Odbyło się ono 31.01.1954 r., a pierwszym Przewodniczącym Zarządu został Alfons Kopia.

Ustalono obszary działalności organizacji oraz zalecono ścisłą współpracę z władzami konserwatorskimi, muzealnymi odnośnie archiwizacji zbiorów, zabezpieczania, konserwacji i odbudowy zabytków powiatu tarnogórskiego, zbierania fachowej literatury, urządzenia muzeum podziemnego w zabytkowej kopalni pokazowej, zorganizowania muzeum regionalnego ziemi tarnogórskiej, organizowania spotkań odczytowo-dyskusyjnych, imprez obrazujących tradycje i historię Ziemi Tarnogórskiej, wydawanie i publikowanie materiałów informacyjno-historycznych, a także powiązanie przeszłości historycznej z teraźniejszością. Od początku Stowarzyszenie spotykało się z przychylnością dla swoich przedsięwzięć i inicjatyw ze strony ówczesnych władz wszystkich szczebli oraz lokalnej społeczności.

W związku z tym, iż uruchomienie Kopalni Zabytkowej wiązała się z koniecznością dużego wkładu finansowego, Czesław Piernikarczyk podjął decyzję, aby w pierwszej kolejności rozpocząć prace nad udostępnieniem fragmentu sztolni dla celów turystycznych. Opracowano wstępny projekt sztolni o długości ok 600 m, który nazwano Sztolnią Czarnego Pstrąga. Ustalono, iż trasa będzie znajdowała się pomiędzy dwoma szybami wentylacyjnymi o numerach 13 i 17. Ponieważ stan szybu nr 13 rozeznano w wigilię świąt Bożego Narodzenia, zaś szybu nr 17 w ostatni dzień roku 1956, nadano im nazwy „Ewa” i „Sylwester”.

Pierwsze roboty przy udostępnianiu obiektu rozpoczęto 15 lipca 1957 r. Polegały one m.in. na usuwaniu zatorów w sztolni, wykonaniu instalacji oświetleniowej oraz zleceniu prac architektonicznych na wykonanie budynków nadszybia, konstrukcji schodowych, przystani podziemnych. Równolegle z pracami remontowymi rozpoczęto przygotowania do uruchomienia ruchu turystycznego i tak pierwsze grupy zwiedzające Sztolnię zeszły w podziemia we wrześniu 1957. Wejście nastąpiło szybem Ewa, a następnie w podziemiach goście przepłynęli odcinek ok 300 m. w kierunku szybu Sylwester i nastąpił powrót do Ewy.

W tym samym roku rozpoczęto wstępne prace związane z odgruzowaniem szybu Anioł. Z kolei Akademia Górniczo-Hutnicza zajęła się niwelacją terenu w rejonie szybu. Załatwiano również formalności co do uregulowania własności gruntu

Prace nabrały jednak tempa dopiero po uruchomieniu Sztolni. Głównym inwestorem zostało wówczas Prezydium Powiatowej Rady Narodowej, a nadzór nad robotami powierzono – sprawdzonemu przy uruchamianiu Sztolni – doskonałemu fachowcowi inż. Franciszkowi Garusowi. W celu koordynacji prac, opiniowania projektów i zapewnienia środków finansowych powołano w lipcu 1958 r. Społeczny Komitet Odbudowy Kopalni Zabytkowej. Rok później zatwierdzono projekt wstępny, który wykonał inż. architekt R. Witwicki.

W marcu 1960 r. Społeczny Komitet powierzył dalszą budowę Stowarzyszeniu. Koszty inwestycji oszacowano na 33 mln zł. Dotacje na to przedsięwzięcie miały pochodzić m.in. ze Społecznego Funduszu Odbudowy Kraju i Stolicy, Funduszu Rozwoju Turystyki, dotacji z Ministerstwa Kultury i zakładów pracy. Największą pomoc udzieliła jednak Wojewódzka Rada Narodowa. Do Stowarzyszenia zaczęły także wpływać deklaracje fundatorskie od różnych instytucji i zakładów pracy w zakresie nieodpłatnego wykonania dokumentacji, dostarczenia maszyn, urządzeń, materiałów budowlanych, a także środków finansowych.

Równolegle z pracami własnych brygad Stowarzyszenia roboty wykonywane były przez inne branżowe przedsiębiorstwa, które od lutego 1960 r. rozpoczęły prace górniczo-porządkowe w wyrobiskach górniczych na podstawie dokumentacji technicznych i planu ruchu zatwierdzonego przez Okręgowy Urząd Górniczy w Bytomiu

W 1967 r. tempo prac zostało gwałtownie zatrzymane w wyniku nagłego wypływu kurzawki (mieszaniny wody z iłami), która z wielką siłą uderzyła w pracujących górników. W wyniku tego wypadku zmarł kierownik budowy inż. Franciszek Garus, człowiek związany od początku z odbudową Kopalni Zabytkowej. W wyniku tego wypadku prace zostały na pół roku zatrzymane. Równolegle z pracami prowadzonymi pod ziemią, prowadzone były roboty na powierzchni, które obejmowały powstanie takich obiektów, jak: budynek nadszybia i muzeum, budynek maszyny wyciągowej, wieża szybowa, podstacja transformatorowa, magazyn smarów i olejów, kotłownia. Wybudowanie w pierwszej kolejności budynku maszyny wyciągowej umożliwiło w połowie 1968 roku rozpoczęcie montażu maszyny wyciągowej i wieży szybowej. Inwestycja napotykała na wiele trudności spowodowanych częstą rotacją firm budowlanych.

Zbliżała się 450. rocznica założenia Wolnego Górniczego Miasta Tarnowskie Góry. Dla uczczenia tego wydarzenia wyznaczono termin ukończenia robót i oddanie do ruchu Kopalni Zabytkowej na wrzesień 1976 r. Dotrzymanie tego terminu wymagało pełnej mobilizacji zarówno inwestora, jak i wykonawców robót. Oficjalne otwarcie kopalni nastąpiło 5 września 1976 r.

Eksponaty zaczęto gromadzić od 1971 r. Zamiarem Stowarzyszenia było wyeksponowanie starych maszyn parowych wszystkich typów, kopalnianych maszyn wyciągowych, napędów parowych do pomp i agregatów prądotwórczych, pojazdów o napędzie parowym oraz kotłów parowych różnych typów wielorakiego stosowania. W ciągu dwóch lat zgromadzono – aż 21 parowozów, 7 pomp i kotłów. Dziś Skansen liczy ponad 30 zabytkowych eksponatów. Opiekuje się nimi Sekcja Skansenu Maszyn Parowych SMZT, która nie tylko je konserwuje, ale także zajmuje się pozyskiwaniem nowych okazów.